PU-ER tea is art expressed as medicine, and also medicine expressed as art.

Шахаж хэвлэсэн Хятад цай болох “Пү-Эр” цай нь чанараасаа илүүтэйгээр хэрэглэгдэх нөөц боломжоороо алдартай юм байна. Бэлтгэх, хүртэх жор нь одоог хүртэл нууцлагдсаар байгаа тул цайны энэ чиглэлээр нууцыг тайлан суралцсан гурван ахмадын товч яриаг сонирхуулъя.

(Kyoto journal: p56)



Lock Cha Tea (by Wing Chi Ip, Hong Kong)
Хэлбэр дүрсээрээ нэрлэгдэх болсон “Шахмал” цайг Хятадад ялангуяа Гуандон мужид олон зуун жилийн тэртээгээс хэрэглэж ирсэн уламжлалтай. Судар бичигт тэмдэглэгдэн үлдсэнээс үзэхэд хүмүүс энэхүү цайг анагаах ундаа болгон хүртэж иржээ.
Урт удаан наслуулах нууцаас гадна ходоод гэдэсний зарим өвчнийг анагаах шидтэй гэжээ. Орчин цагийн судлагаагаар “хар цай”-ны ангилалад багтах боловч үнэндээ бол ердийн судлагаагаар бүрэн гүйцэд тайлбарлаж боломгүй онцгой ур ухаан шингэж бэлтгэгддэг байна.
Пү-эр хэмээх нэр нь Мин гүрний үейин цайны тариалан эрхэлдэг газар нутаг дахь хотын нэрнээс үүссэн байна.

Чийглэг дулаан уур амьсгалтай өндөр уулын нутагт цайны модыг үеэс үед сайжируулан тариалсаар ирсний учир сүүлд ихээр тариалах болсон жижиг навчит цайны ургамлуудаас огт өөр чанарын навчыг бэлтгэдэг болжээ.
Тэрхүү өндөрлөг нутгийн үржил шимт хөрсөнөөс жилдээ таван ч удаа ургац хурааж болдог бөгөөд аргын тоололын хаврын саруудад хураагдах “хаврын өгөөж” нь онцгой шим тэжээтэй болдог байна.
Наймдугаар сард 2 дахь ургац хураалт болох бөгөөд энэ үед “цэцгэн” цай бэлтгэгдэнэ. Модыг цайвар мөнгөлөг утаслагууд ороож багласан байна. Модноос түүсэн навчнуудыг ялган ангилж чийгтэй газар зөөлөртөл нь тависаны дараа хэвэнд шахаж төрөл бүрийн хэлбэр оруулна.
Цагирага хэлбэртэйг дугуй цай, дөрвөлжин хэлбэртэйг шоо цай, харин хавтгай урт тэгш өнцөгт хэлбэртэйг хавтан цай хэмээн нэрлэж иржээ.
Хэвлэж шахсаны дараа аажим хатаана. Үүнээс хойш уг цайг худалдаанд гаргаж эхлэх ба худалдаачдын гар дээрч урт хугацаагаар хадгалагдан боловсруулагддаг байна. Бүүр арав эсвэл хорин жилийн дараа л жинхэнэ амтат шахмал цай утгаа гүйцэж ирнэ.



Medicine Buddha Wellness Center (by Ming Yi Wang, California)
Пү-эр цайг цайны бутнаас биш модноос түүсэн навчаар бэлтгэдэг байна. Энэ мод хэрвээ 2 метр өндөртэй бол үндэс нь арван метр урт байдаг байна (ийм болхоор л гүрж ногоон цай маань модлог иш ихтэй байдаг байх нь). Цайны ханзыг санацгаая. Орой нь өвс, дунд хэсэг нь хүн, харин суурь нь мод гэсэн гурван ханзны нийлбэрээс бүрдэнэ.
Сайн чанарын түүхий навчыг түүж цуглуулан үйлдвэрт зөөж авчирсаны дараа цэврээр нь ямар нэг үнэртэн элдэв зүйл холилгүйгээр бэлтгэдэг тул Пү-эр цайны анагаах ид шидээр биейиг сэрүүцүүлэн тайвшируулж, стрэссээс үүссэн хорыг гадагшлуулдаг байна. Мөн олон төрлийн эрдэс давс, витаминаар баялаг, ялангуяа цусан дахь холестеролын хэмжээг багасгах, цусны даралт, нойрыг тогтворжуулах, толгойны өвчин намдаах нөлөөтэйгээс гадна антиоксидантуудыг ихээр агуулдаг байна.



Imperial Tea Court (by Roy Fong)

Ногоон цай бол орчны дулаан, чийглэг өөрчлөгдөх төдийд эсвэл цаг удах тусам амт чанар нь хувирч орхидог, баахуу цайг хэдийгээр удаан хугацаанд хэрэглэж болхоор боловсруулсан байдаг ч гэсэн Пү-эр цайны чанарыг гүйцдэггүй байна. Пү-эр цайг боловсруулахдаа цайны том далбагар нойтон навчнуудыг өндөр температурт халааж чийгийг гадагшлуулан дэвтээнэ, мэргэжилтнүүд энэ чийгэнд цайны жинхэнэ шим хадгалагддаг гэж итгэдэг байна; температурыг багасгаж эхлэхэд навч агших бөгөөд шим шүүс эргэн навчинд шимэгдэн шингэнэ. Цайны навч өөрийн шүүсэнд дэвтэн шингээх явцад навчинд агуулагдах тэжээлийн бактерууд идэвхижин навчны хэлбэр, өнгө, амтыг хувирган исэлдүүлдэг байна. Хагас чийглэг орчинд буюу хүйтэн халууны яг завсарын дулаанд, сайхан цэвэр агаартай газар исэлдэлт, бактерийн хэмжээ, чийг, дулааныг маш нарийн тооцолж тохируулан удаан хугацааны туршид боловсруулна. Сонирхуулахад навч том хэмжээтэй байх тусмаа хурдан боловсорч гүйцэн хадгалалт ч гэсэн сайжирдаг гэжээ.


Бидний өдөр тутам “гүрж ногоон цай” хэмээн нэрлэж, ундаалж хэрэглэдэг шахмал цай нь ногоон цай, хар цай гэсэн 2 төрөлтэй юм. Энэхүү цайг боловсруулах технологи нь 10-11 дүгээр зуунаас хойш Хятадад хөгжиж иржээ.
Ногоон цайны боловсруулалт хагас-боловсруулагдсан бүтээгдэхүүнийг бэлтгэх, түүнийг шахаж хэвлэх гэсэн хоёр шаттай. Ингэхдээ мэдээж хамгийн залуу нимгэн навчис болон ишээр гадна өнгийг бүрнэ, энэ бүрмэл гадаргуу дахь навч цайны чанарыг илтгэж чадахуйц толигор цэмцгэр байх ёстой. Өнгөнөөс нь хармагц шахмал цайны амт яг л тамхины ааг шиг шууд мэдрэгдэхээр бол зүгээр. Шахмал цайны давуу талууд гэвэл: сайтар шахаж дарсан учраас элдэв мөөгөнцөр бичил биетэн хөгжиж чанараа алдах нь удаан, тээвэрлэхэд хялбар авсаархан, мөн хамгийн бага хэмжээний кафейнийг агуулдаг байна.





Сонирхолтой жишээ дурдахад урд цагт түвдэд боловсруулсан шахмал цайны хэрчимүүдийг чанараар нь төрөлжүүлэн ангилж чанрын шалгуурыг түвдийн мөнгөн зоостой дүйцүүлэн хэрэглэдэг байжээ. Энэхүү шахмал цайны хэрчимүүдийг таван ангилалд зэрэглэн үнэлдэг бөгөөд 19-20 дугаар зуунд чанараар 3 дугаарт орох “биргяд па” хэмээх цай өргөн хэрэглэгдэж байсан байна. Энэ санаа анх Азид төрж өргөнөөр тархасаар Хятад, Түвд, Монгол, Төв Азид нүүдэллэн амьдрагсадын зоосон мөнгөний хэрэглээг ч орлох болжээ. Шахмал цай нь гүйлгээний, хүнсний, анагаах, тамиржуулах зэрэг маш олон хувилбараар хэрэглэж болдогоороо давуу талтай байжээ.


Дэлгэрэнгүй унших...